κατακλυσμός

Η πλημμύρα που πιστεύεται ότι κατέκλυσε την επιφάνεια της Γης κατά τους προϊστορικούς χρόνους, την οποία αφηγείται η Παλαιά Διαθήκη και άλλες 68 εξωβιβλικές πηγές, από τις οποίες 5 προέρχονται από τους λαούς της Αμερικής, 36 από την Ευρώπη, 13 από την Ασία, 9 από τη Αυστραλία και τα αυστραλιανά νησιά και 5 από την Αφρική. Σε όλες τις αφηγήσεις επιζεί η ανάμνηση μιας τεράστιας καταστροφής. Εξέχοντες ιστορικοί τοποθετούν τον Κ. στα τέλη της τελευταίας περιόδου των παγετώνων, κατά την οποία εμφανίστηκε o άνθρωπος πάνω στη Γη. Την περίοδο αυτή ακολούθησε εποχή προσχωσιγενών διαμορφώσεων, ενώ ταχείες κλιματικές μεταβολές προκάλεσαν την απόσπαση τεράστιων χιονοστιβάδων και την τήξη των πάγων, από τις οποίες άνθρωποι και ζώα χάθηκαν, παρασυρμένοι από τις τεράστιες μάζες νερού. Η ανάμνηση των τρομερών αυτών συμβάντων άφησε στους πρωτόγονους ανθρώπους ανεξάλειπτα ίχνη, που επέζησαν και στη μνήμη των μεταγενεστέρων. Σε διάφορους μύθους συναντάται ένας ουσιαστικός πυρήνας, σχεδόν όμοιος παντού: μία ή περισσότερες θεότητες οργίστηκαν από τις κακές πράξεις των ανθρώπων και τους εξαφάνισαν, εκτός από ορισμένους, οι οποίοι σώθηκαν χάρη στην αγαθότητα και στη δικαιοφροσύνη τους. Αυτοί κατασκεύασαν ένα σκάφος, όπου φιλοξένησαν από ένα ζευγάρι ζώων. Το σκάφος αυτό, η λεγόμενη κιβωτός, προσάραξε σε ένα βουνό ή σε ένα νησί και οι διασωθέντες προσέφεραν ευχαριστήρια θυσία. Η πιο γνωστή αφήγηση για τον Κ. είναι η αναφερόμενη στη Βίβλο (Γένεσις, κεφάλαια στ’ και ζ’), η oποία, περιγράφοντας τον Θεό με ανθρωπομορφικά χαρακτηριστικά, επιμένει στις έννοιες της αμαρτίας ως αιτίας θανάτου και της χάρης του Θεού, που έσωσε το δίκαιο και αποκατέστησε στον κόσμο την αρχέγονη τάξη, συνάπτοντας με τους διασωθέντες νέα συμφωνία (Διαθήκη), της οποίας εξωτερική εκδήλωση ήταν το ουράνιο τόξο, σημείο ειρήνης και ανανεωμένης φιλίας μεταξύ Θεού και ανθρώπων. Αξιοσημείωτες είναι οι ομοιότητες μεταξύ της βιβλικής αφήγησης και της βαβυλωνιακής, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τους δύο πρωταγωνιστές, τον Νώε και τον Ουτναπιστίμ. Οι ειδικοί μελετητές τείνουν να παραδεχτούν όχι μόνο ότι προήλθαν από κοινή πηγή αλλά και ότι υπάρχουν παρεμβολές από το ένα κείμενο στο άλλο. Οι άλλες εξωβιβλικές αφηγήσεις παρουσιάζουν αξιοσημείωτες διαφορές, ανάλογα με τις διαφορετικές θρησκευτικές αντιλήψεις. Μια αφήγηση που υπάρχει στους Νταγιάκ (λαό της Ινδονησίας) αναφέρει ότι o Κ. εξαπολύθηκε, γιατί κάποιοι άνθρωποι σκότωσαν έναν πύθωνα και τον έφαγαν. Σύμφωνα με έναν άλλο μελανησιακό μύθο (νησιά Φίτζι), ο παγκόσμιος Κ. συντελέστηκε, επειδή δύο νέοι σκότωσαν το πουλί που αγαπούσε το Υπέρτατο Ον. Ο σχετικός μύθος των Μάγια αναφέρεται σε τρεις Κ., που χώρισαν τέσσερις διαφορετικές γενιές ανθρώπων. Ως προς τη γεωγραφική παγκοσμιότητα που αναφέρεται στη βιβλική αφήγηση, οι γνώμες διχάζονται. Είναι εξακριβωμένο ότι τεράστιες προσχώσεις κατέκλυσαν την περιοχή της Μεσοποταμίας και ορισμένοι μελετητές βεβαιώνουν ότι κάποια από αυτές υπάρχει στη βιβλική αφήγηση, αλλά οι αναλογίες δεν είναι τέτοιες ώστε να διαπιστωθεί περί τίνος πρόκειται. Άλλωστε, η Βίβλος αναφέρεται σε ένα παγκόσμιο γεγονός και το υλικό που παρουσιάζει παραπέμεπει σε αρχαιότερες παραδόσεις. Η βιβλική αφήγηση, για παράδειγμα, αποτελεί συγχώνευση δύο αφηγήσεων ανεξάρτητων μεταξύ τους. Η Βίβλος εξάλλου δεν επιμένει τόσο στις λεπτομέρειες όσο στην ηθική σημασία του γεγονότος: «Τα γαρ οψώνια της αμαρτίας θάνατος, το δε χάρισμα του Θεού ζωή αιώνιος», αναφέρει ο Παύλος στην Προς Ρωμαίους Επιστολή (στ. 23). Κατά συνέπεια, η καταστροφή του ανθρώπου δεν θα ήταν τίποτε άλλο παρά η συμβολική τιμωρία του από τη θεότητα για τα αμαρτήματά του. Η ελληνική μυθολογία αναφέρει τρεις περιπτώσεις Κ.: τον Κ. της Ρόδου, όπου εξαφανίζονται όλοι εκτός από την κόρη του Ποσειδώνα, Ρόδο, την οποία γονιμοποιεί έπειτα ο θεός Ήλιος· τον Κ. του Ωγύγη, αυτόχθονα βασιλιά της Βοιωτίας και ίσως της Αττικής, στην εποχή του οποίου καταποντίστηκε τελείως η Αττική, με αποτέλεσμα να ξαναρχίζει η ιστορία της πολύ αργότερα με τον Κέκροπα· και τέλος τον Κ. που συντελέστηκε επί Δευκαλίωνα, γιου του Προμηθέα. Κατά την παράδοση, επειδή οι απόγονοι των Τιτάνων στη Γη ήταν ασεβείς, ο Δίας αποφάσισε να τους εξολοθρεύσει, απόφαση με την οποία συμφώνησαν όλοι οι θεοί. Την καταστροφή γλίτωσε μόνο ο Δευκαλίων και η σύζυγός του, Πύρρα, οι οποίοι κατασκεύασαν ένα πλοίο, έπειτα από συμβουλή του Προμηθέα. «Μετά τον Κατακλυσμό», έργο του Φ. Παλίτσι.

* * *

ο (AM κατακλυσμός) [κατακλύζω]

1. πλημμύρα υδάτων που σκεπάζει μεγάλες εκτάσεις (α. «ο κατακλυσμός τού Νώε» β. «τῶν προ κατακλυσμοῡ γεγονότων», Πλάτ.)

2. αφθονία, υπερεπάρκεια

νεοελλ.

1. συνεχής και καταρρακτώδης βροχή η οποία προκαλεί πλημμύρα

2. φρ. «φέρνει τον κατακλυσμό» — μεγαλοποιεί κάτι προβάλλοντας ως πρόσχημα εμπόδια και δυσκολίες

αρχ.

ιατρ.

1. κλύσμα

2. πλύσιμο με άφθονο νερό.